Новае ўсеагульнае апытанне насельніцтва дапаможа стварыць калектыўны партрэт беларусаў і замежнікаў, якія знаходзяцца на тэрыторыі нашай краіны, вызначыць агульную колькасць насельніцтва, нацыянальны склад, сацыяльную структуру і ўмовы жыцця.
У гэтым артыкуле мы паспрабуем знайсці адказы на пытанні, якія часцей за ўсё цікавяць людзей, разам з начальнікам раённага аддзела статыстыкі Наталляй Лаўскай.
1. Што такое перапіс насельніцтва і навошта ён патрэбны?
Перапіс насельніцтва – спецыяльна арганізаванае, сістэматычнае, суцэльнае дзяржаўнае статыстычнае назіранне, мэтай якога з’яўляецца атрыманне актуальных дадзеных аб колькасці і складзе насельніцтва. Праводзіцца адначасова на тэрыторыі ўсёй краіны на аснове адзінай праграмы і метадаў. Перапіс насельніцтва – падзея дзяржаўнай важнасці, на падрыхтоўку якога неабходна некалькі гадоў. Рашэнне аб правядзенні перапісу прымаецца Кіраўніком дзяржавы, аб чым і сведчыць Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь №384 ад 24 кастрычніка 2016 года.
2. Ці можна замяніць перапіс, бо гэта даволі затратнае для дзяржавы мерапрыемства, атрыманнем інфармацыі з іншых дзяржаўных крыніц?
Перапіс насельніцтва нельга замяніць дадзенымі з месц рэгістрацыі насельніцтва, напрыклад, з «пашпартных сталоў», органаў ЗАГС і іншых арганізацый.
Па-першае, перапіс улічвае не зарэгістраванае, а пастаяннае насельніцтва, якое рэальна пражывае на канкрэтнай тэрыторыі.
Па-другое, перапіс дае ўнікальную магчымасць сабраць усе звесткі аб кожным чалавеку, усе разам і адначасова, і тым самым атрымаць камбінацыю ўсіх улічаных праграмай прыкмет. У гэтым галоўная перавага перапісу перад іншымі крыніцамі дадзеных аб насельніцтве, што робіць яе незаменнай.
На аснове атрыманай інфармацыі будуць будавацца ўсе прагнозы развіцця, пачынаючы ад сацыяльна-эканамічнага, дэмаграфічнага да фарміравання бюджэтаў у канкрэтных галінах, раёнах. Ад гэтага залежыць, колькі і дзе будзе пабудавана новых школ, дзіцячых садкоў, бальніц, дзе пройдуць новыя маршруты транспарту. На ўсе гэтыя важныя пытанні дасць адказ перапіс насельніцтва.
3. Хто прапанаваў такую працэдуру ўліку насельніцтва і калі гэта адбылося ўпершыню?Колькі ў Беларусі было перапісаў.
Гісторыя правядзення перапісаў у Беларусі самым цесным чынам звязана з правядзеннем першага і адзінага Усеагульнага перапісу насельніцтва Расійскай імперыі, у склад якой уваходзіла Беларусь. Ініцыятарам правядзення перапісу насельніцтва быў вядомы рускі географ, геолаг і статыстык П. П. Сямёнаў-Цян-Шанскі, і праведзены ён быў у 1897 годзе.
У аснову перапісу былі закладзены навуковыя прынцыпы: ён праводзіўся па адзінай праграме і адзінай інструкцыі, якая ўлічвала наяўнае і пастаяннае насельніцтва на адну і тую ж дату, а атрыманыя вынікі ўяўлялі сабой адзіную крыніцу параўнальных дадзеных аб колькасці і складзе насельніцтва Расійскай імперыі ў канцы XIX ст.
Паводле звестак першага Усеагульнага перапісу насельніцтва 1897 года на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь у яе сучасных межах пражывала 6 673 тысячы чалавек, з іх 5 774 тысячы сельскага (87%) і 899 тысяч гарадскога насельніцтва (13%). Дарэчы, колькасць насельніцтва Рэспублікі Беларусь на пачатак 2019 года – 9 475 тысяч чалавек, доля гарадскога насельніцтва склала 78%, сельскага – 22%.
Усяго на тэрыторыі сучаснай Рэспублікі Беларусь перапіс насельніцтва праводзіўся 10 разоў: у 1897, 1920, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 1999 і 2009 гг.
4. Калі будзе праходзіць перапіс насельніцтва Беларусі?
Перапіс насельніцтва пройдзе з 4 па 30 кастрычніка 2019 г. па стане на 00 гадзін 4 кастрычніка. Перапіс будзе доўжыцца 27 дзён. Усе падзеі, якія адбудуцца пасля моманту падліку насельніцтва, не ўлічваюцца. Так, перапісная дакументацыя запаўняецца на асоб памерлых пасля 4 кастрычніка і не запаўняецца на дзяцей, тых, хто нарадзіўся пасля названай даты.
5. Якія галоўныя адрозненні перапісу-2019 ад папярэдніх?
У адрозненне ад папярэдніх перапісаў працэс збору і апрацоўкі атрыманых дадзеных будзе цалкам аўтаматызаваны. Так, вуснае апытанне будзе праводзіцца перапісчыкамі з выкарыстаннем планшэтных камп’ютараў, што дазволіць паскорыць працэс уводу дадзеных і забяспечыць высокую якасць запаўнення перапісных лістоў за кошт падключэння сістэмы кантролю.
Падчас цяперашняга перапісу жыхарам Беларусі будзе дадзена магчымасць выбраць для сябе адзін з трох спосабаў адказаць на пытанні перапіснога ліста: самастойна праз сетку Інтэрнэт, на стацыянарным участку альбо дома.
Змяніўся і пералік пытанняў, якія будуць зададзены насельніцтву. У праграму перапісу 2019 года ўключана 49 пытанняў, тады як 10 гадоў таму іх было 37. Акрамя традыцыйных, якія тычацца інфармацыі аб самім рэспандэнце, складзе яго сям’і, жыллёвых умовах, ёсць і новыя. Гэта пытанні, якія адносяцца да міграцыйных працэсаў. Напрыклад, ці плануе рэспандэнт выехаць з Рэспублікі Беларусь і чаму; якая асноўная прычына, па якой рэспандэнт не працуе ў населеным пункце па месцы жыхарства. Таксама спытаюць аб атрыманні дадатковай адукацыі, у жанчын ва ўзросце 18-49 гадоў – аб планаванні нараджэння дзяцей.
Упершыню беларусам у апытальніку прапануюць тэму сельскагаспадарчай дзейнасці. Атрыманыя ад хатніх гаспадарак дадзеныя будуць выкарыстоўвацца для ацэнкі аб’ёмаў вырабленай імі прадукцыі і іх укладу ў забеспячэнне харчовай бяспекі краіны.
6. Хто падлягае перапісу?
Перапісу падлягаюць грамадзяне Рэспублікі Беларусь, замежныя грамадзяне і асобы без грамадзянства, якія пастаянна або часова пражываюць (знаходзяцца) у краіне, а таксама грамадзяне Рэспублікі Беларусь, замежныя грамадзяне і асобы без грамадзянства, якія пастаянна пражываюць на тэрыторыі рэспублікі, але на дату перапісу часова знаходзяцца на тэрыторыі замежных дзяржаў (але іх адсутнасць не павінна перавышаць больш за 1 год).
7. Як будзе праходзіць перапіс насельніцтва?
Падчас правядзення перапісу апытанне рэспандэнтаў пройдзе ў тры этапы:
з 4 па 18 кастрычніка 2019 г. рэспандэнтам прадастаўляецца магчымасць самастойна запоўніць перапісныя лісты з дапамогай спецыялізаванага праграмнага забеспячэння ў сетцы Інтэрнэт або прыйсці на стацыянарны ўчастак і паведаміць інфармацыю пра сябе;
з 19 па 20 кастрычніка 2019 г. праводзіцца маніторынг вынікаў запаўнення рэспандэнтамі перапісных лістоў у сетцы Інтэрнэт і працы стацыянарных участкаў для актуалізацыі спісу адрасоў, неабходных перапісчыкам для правядзення апытання і працягваецца апытанне рэспандэнтаў на стацыянарных участках;
з 21 па 30 кастрычніка 2019 г. перапісчыкі праводзяць апытанне па месцы жыхарства (знаходжання) тых рэспандэнтаў, якiя не перапiсалiся раней, а таксама працягваецца апытанне рэспандэнтаў на стацыянарных участках.
8. Хто будзе перапісваць
насельніцтва?
Перапісваць насельніцтва будзе часова прыцягнуты персанал – перапісчыкі. Гэта могуць быць студэнты, работнікі дзяржаўных органаў і іншых арганiзацый. Разлічваем на актыўны ўдзел у перапісе моладзі, бо з БРСМ дасягнута дамоўленасць аб прыцягненні іх членаў у якасці часовага перапіснога персаналу. Абавязковыя ўмовы – праходжанне спецыяльнага навучання і абавязацельства не выдаваць атрыманыя персанальныя дадзеныя. Кіраваць працай перапісчыка будуць загадчык перапіснога ўчастка і яго памочнік.
Усяго ў Навагрудскім раёне мяркуецца задзейнічаць 63 чалавекі, з іх 57 – перапісчыкі.
У кожнага перапісчыка ў наяўнасці будзе партфель з эмблемай перапісу і планшэт. Вызначыць, што да вас прыйшоў менавіта перапісчык, можна і па пасведчанні ўдзельніка перапісу. Гэты дакумент перапісчык абавязаны прад’явіць пры апытанні рэспандэнтаў.
Галоўная задача для органаў статыстыкі – забеспячэнне прыватнасці атрыманых у ходзе перапісу персанальных дадзеных. Так, па заканчэнні апытання дадзеныя, атрыманыя ад рэспандэнта, шыфруюцца і перадаюцца па абароненаму каналу сувязі на сервер Белстата. Пасля завяршэння перадачы яны аўтаматычна выдаляюцца з планшэта перапісчыка. Пры гэтым у яго няма доступу да зашыфраванай інфармацыі, як і магчымасці яе праглядзець або рэдагаваць.Для далейшага выкарыстання ўсе атрыманыя дадзеныя абязлічваюцца.
8. Калі будуць падведзены вынікі перапісу?
Папярэднія выніковыя дадзеныя перапісу аб колькасці насельніцтва з размеркаваннем на гарадское і сельскае, па палавой прыналежнасці ў цэлым па Беларусі, а таксама па абласцях і г. Мінску з’явяцца ў адкрытым доступе пасля 3 лютага 2020 года. Асноўныя выніковыя дадзеныя будуць даступныя з 1 чэрвеня 2020 года. Вынікі перапісу сельскагаспадарчай дзейнасці грамадзян можна будзе даведацца пасля 1 ліпеня 2021 года.
9. Як адбываюцца перапісы ў іншых краінах?
Перапісы праходзяць практычна ва ўсіх краінах свету. У апошні час у адных краінах, акрамя традыцыйнага метаду збору інфармацыі – вуснага апытання насельніцтва, пры правядзенні перапісу ўсё больш актыўна пачынаюць укараняць альтэрнатыўныя спосабы. Напрыклад, выкарыстоўваюць дадзеныя, якія змяшчаюцца ў адміністрацыйных крыніцах-рэгістрах, ажыццяўляюць апытанне з дапамогай сеткі Інтэрнэт альбо рассылаюць рэспандэнтам апытальнікі па пошце для самастойнага іх запаўнення. У іншых – ужываецца камбінаваны метад правядзення перапісу: вуснае апытанне насельніцтва ў спалучэнні з адным з альтэрнатыўных, як правіла, інтэрнэт-апытаннем. У некаторых краінах Еўрапейскага Саюза бліжэйшы перапіс пройдзе на аснове дадзеных рэгістраў. Аднак выкарыстанне гэтага метаду не дазваляе цалкам скласці партрэт насельніцтва і патрабуюцца дадатковыя абследаванні хатніх гаспадарак, што, безумоўна, вядзе да павелічэння фінансавых выдаткаў.
Вынікі перапісу-2019 увойдуць не толькі ў гісторыю нашай краіны, але і стануць састаўной часткай сусветнага перапісу насельніцтва, які праводзіцца ў рамках Сусветнай праграмы перапісаў насельніцтва і жыллёвага фонду роўна да 2020 года.
Падрыхтавала Алена Ермакова, «НЖ»
Фота носіць ілюстрацыйны характар (з інтэрнэту)
